Bệnh rệp sáp gây hại trên cây cà phê dễ phòng mà khó chữa

Hiện tại, bệnh rệp sáp đang gây hại nghiêm trọng trên diện tích lớn cà phê tại Gia Lai, với hơn 2.600 ha bị ảnh hưởng. Tình trạng này diễn ra khi cây cà phê bước vào giai đoạn ra hoa và nuôi quả non, tạo điều kiện thuận lợi cho rệp sáp bùng phát, đặc biệt trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt. 

Để kiểm soát bệnh rệp sáp trên cây cà phê, các cơ quan chức năng đã khuyến cáo nông dân thực hiện các biện pháp phòng trừ như vệ sinh vườn cây, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và kết hợp các phương pháp sinh học an toàn. Trong bài viết này, Simexco DakLak sẽ cùng bạn tìm hiệu về bệnh rệp sáp trên cây cà phê, cũng như các biện pháp phòng ngừa.

Đặc điểm sinh học của rệp sáp

Rệp sáp (còn gọi là rệp vảy) là loài côn trùng nhỏ thuộc họ Pseudococcidae, gây hại chủ yếu trên cây trồng thông qua việc hút nhựa cây. Một số đặc điểm sinh học nổi bật của rệp sáp bao gồm:

• Cấu tạo cơ thể: Rệp sáp có kích thước nhỏ, thân hình bầu dục, dài khoảng 1-5 mm. Cơ thể của chúng được bao phủ bởi lớp sáp trắng, giúp bảo vệ khỏi các yếu tố bên ngoài và khó bị tiêu diệt bởi thuốc trừ sâu thông thường.
• Sinh sản: Rệp sáp sinh sản nhanh chóng, rệp cái đẻ trứng thành từng ổ, tỷ lệ nở của trứng khá cao khoảng 80% trở lên. Một con cái có thể đẻ hàng trăm trứng, đặt ở các kẽ lá, chồi non, hoặc trên quả. Quá trình sinh sản diễn ra quanh năm nhưng mạnh nhất trong mùa khô và đầu mùa mưa.
• Hút nhựa cây: Rệp sáp sử dụng phần miệng nhọn để đâm vào mô thực vật và hút nhựa cây. Điều này làm cho cây bị suy yếu, gây khô héo, rụng lá và quả, đặc biệt nghiêm trọng với các chồi non, cành non và quả non.
• Sự cộng sinh với kiến: Rệp sáp tiết ra chất mật ngọt (dịch mật) thu hút kiến. Kiến bảo vệ rệp khỏi các kẻ thù tự nhiên như ong ký sinh và bọ rùa, trong khi rệp cung cấp mật ngọt cho kiến.
• Tác hại gián tiếp: Rệp sáp không chỉ gây hại trực tiếp bằng cách hút nhựa cây, mà còn tạo điều kiện cho nấm muội đen phát triển, làm giảm khả năng quang hợp của cây. Nấm này thường bám trên lớp sáp và làm cho cây mất sức sống, lá úa vàng và quả bị thối, rụng.
• Môi trường sống: Rệp sáp phát triển mạnh trong môi trường nóng ẩm, đặc biệt vào mùa khô khi cây trồng dễ bị suy yếu. Chúng thường bám vào các phần chồi non, cành, lá, thân và rễ của cây.

Nguyên nhân khiến cây mắc bệnh rệp sáp là gì ?

Rệp sáp là loài côn trùng sinh sản nhanh và có khả năng hút nhựa cây mạnh, làm suy yếu cây trồng. Dựa trên các đặc điểm sinh học của chúng, có thể thấy rằng rệp sáp dễ phát triển trong những điều kiện thuận lợi, đặc biệt khi cây trồng không được chăm sóc tốt. Một số nguyên nhân chính khiến cây mắc bệnh rệp sáp bao gồm:

• Trồng không thông thoáng: Vườn cây không được cắt tỉa thường xuyên, nhiều cành lá rậm rạp sẽ tạo điều kiện cho rệp sáp sinh sôi, vì môi trường này cung cấp nơi ẩn náu tốt và ít bị tác động bởi các yếu tố ngoại vi.
• Thời tiết: Rệp sáp phát triển mạnh trong điều kiện thời tiết nóng, khô hanh xen lẫn độ ẩm cao vào buổi sáng sớm. Những đợt nắng gián đoạn và sương lạnh vào buổi sáng tạo môi trường lý tưởng cho rệp sáp phát triển nhanh chóng, đặc biệt trong giai đoạn cây ra hoa và nuôi quả.
• Quản lý dinh dưỡng kém: Cây thiếu dưỡng chất hoặc bón phân không cân đối, đặc biệt là bón thừa đạm, khiến các phần non của cây (chồi, cành, quả) dễ bị tấn công bởi rệp sáp, do các phần này mềm và dễ hút nhựa hơn.
• Thiếu thiên địch: Việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật không hợp lý làm suy giảm số lượng các loài thiên địch tự nhiên như ong, kiến và bọ rùa, khiến rệp sáp không bị kiểm soát và có cơ hội bùng phát trên diện rộng.

Triệu chứng cây cà phê đã bị rệp sáp

Rệp sáp là một loài sâu bệnh hại cà phê khi tấn công bằng cách chích hút dinh dưỡng từ các các bộ phận của cây như chồi, lá, chùm quả, cuống quả, đặc biệt là rễ cà phê. Rệp chích hút chất dinh dưỡng ở cuống quả gây rụng trái con, tấn công gây hại làm rễ kém phát triển và tạo thành các vết thương hở. Đây là điều kiện cho các loại nấm Fusarium và Rhizoctonia xâm nhập gây ra các bệnh cho cây cà phê như vàng lá, thối rễ,… Bên cạnh đó dịch ngọt do rệp sáp tiết ra có nguồn thức ăn cho kiến đến sống cộng sinh. Kiến mang rệp xuống đất và tiếp tục bám chích hút nhựa ở gốc và rễ cây cà phê. Ngoài ra, chất bài tiết của rệp cũng là môi trường cho nấm bồ hóng đen phát triển, làm giảm quang hợp và giảm giá trị sản phẩm.

Điều kiện rệp sáp phát triển ở cây cà phê

Rệp sáp trên cây cà phê phát triển mạnh sau mùa mưa, khi điều kiện thời tiết ấm áp và khô ráo. Đây là thời điểm rệp sáp bắt đầu di chuyển từ dưới đất lên cây, đặc biệt là các bộ phận non và nách hoa. Quá trình di chuyển của chúng chủ yếu thông qua kiến, và loài kiến này thường là kiến đen chân dài hoặc chân nhỏ.

Tuy nhiên, có những loài kiến vàng giúp kiểm soát rệp sáp bằng cách ăn chúng. Để ngăn ngừa sự phát triển của rệp sáp, phương pháp hiệu quả nhất là tiêu diệt kiến, thay vì chỉ phun thuốc diệt rệp sáp. Nếu cần phun thuốc, phải thực hiện ít nhất ba lần, và mỗi lần phun cách nhau từ 7 đến 10 ngày để đạt hiệu quả tốt nhất. Nếu phun không đúng thời điểm hoặc không đều đặn, rệp sáp có thể hình thành lớp sáp bảo vệ khiến thuốc không thẩm thấu, dẫn đến việc diệt rệp không hiệu quả.

Ngoài ra, việc sử dụng mồi dụ kiến như cá hoặc thịt mỡ kết hợp với thuốc diệt kiến cũng là phương pháp phổ biến. Tuy nhiên, cần chú ý kỹ thuật đánh mồi và thời điểm thích hợp để đạt hiệu quả cao trong việc ngăn chặn rệp sáp gây hại cho cây cà phê.

Cách diệt rệp sáp trên cây cà phê nhanh chóng

Dù đã có nhiều biện pháp phòng ngừa, đôi khi người nông dân vẫn cần phải sử dụng thuốc để tiêu diệt rệp sáp một cách triệt để.

Tại sao cần phun thuốc?

Mặc dù việc diệt kiến có thể giúp hạn chế sự phát triển của rệp sáp, nhưng trong một số trường hợp, tình trạng đã ở mức báo động và cần phải áp dụng thuốc trừ sâu. Việc phun thuốc sẽ hỗ trợ tiêu diệt các rệp sáp đã xâm nhập sâu vào cây.

Tuy nhiên, không nên lạm dụng thuốc trừ sâu bởi nó có thể gây hại cho môi trường và sức khỏe con người. Nên cân nhắc kỹ lưỡng trước khi quyết định phun thuốc.

Quy trình phun thuốc

Nếu quyết định phun thuốc, cần lặp lại tối thiểu ba lần với thời gian giữa các lần phun khoảng 7-10 ngày. Điều này không chỉ giúp tiêu diệt triệt để rệp sáp mà còn giảm nguy cơ tái phát sau này.

Cần chú ý đến lựa chọn loại thuốc phù hợp, an toàn và hiệu quả đối với cây cà phê. Theo dõi tình hình sau mỗi lần phun cũng là cách để đánh giá hiệu quả của phương pháp này.

Lưu ý khi phun thuốc

Không nên phun thuốc vào thời điểm mưa hoặc khi cây đang bị stress do thời tiết. Thời điểm lý tưởng nhất là vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát.

Ngoài ra, việc che chắn lá có thể giúp thuốc không bị trôi đi và phát huy tác dụng tốt hơn. Tìm hiểu kỹ lưỡng về loại thuốc sử dụng cũng hết sức quan trọng để đảm bảo an toàn cho cây trồng.

Cách phòng ngừa bệnh rệp sáp trên cây cà phê

Việc áp dụng phương pháp đánh kiến đúng cách giúp nâng cao hiệu quả trong việc phòng rệp sáp.

Cách làm mồi cho kiến

Một trong những bước đầu tiên trong phương pháp đánh kiến là làm mồi. Sử dụng cá hấp hoặc thịt mỡ là lựa chọn tuyệt vời để thu hút kiến. Nên trộn mồi với thuốc để tăng cường hiệu quả, giúp tiêu diệt kiến trong thời gian ngắn.

Tuy nhiên, việc làm mồi cần phải lưu ý đến vị trí đặt mồi. Nếu đặt không đúng chỗ, kiến có thể không tiếp cận và hiệu quả sẽ không cao. Cần xác định rõ những nơi kiến thường tụ tập để tối ưu hóa khả năng tiêu diệt.

Kỹ thuật đánh kiến

Khi triển khai phương pháp đánh kiến, hãy đánh vào những nơi kiến tụ tập nhiều nhất. Tuy nhiên, cần chú ý không nên bôi trực tiếp vào nách cành cây để tránh làm chết cành.

Nên thực hiện vào những ngày nắng ráo để đạt hiệu quả cao nhất. Điều này sẽ giúp thuốc phát huy tác dụng và kiến dễ dàng tiếp xúc với mồi.

Lịch trình đánh kiến

Vào thời điểm phòng rệp sáp, nông dân nên tiến hành đánh kiến khoảng ba lần mỗi năm. Các thời điểm lý tưởng để thực hiện bao gồm ngay khi cây bắt đầu trổ hoa, sau khi trổ xong và vào tháng gần kết thúc mùa mưa.

Việc lập lịch trình cụ thể không chỉ giúp kiểm soát rệp sáp mà còn tiết kiệm thời gian và công sức cho nông dân. Qua đó, người nông dân có thể tập trung vào các công việc khác trong canh tác.

Để bảo vệ cây cà phê khỏi bệnh rệp sáp, người nông dân cần áp dụng những biện pháp phòng trừ hiệu quả như Simexcodl đã nói trên. Từ việc vệ sinh vườn cây đến sử dụng thuốc và phương pháp sinh học. Quan trọng nhất là phải tuân thủ quy trình một cách kỹ lưỡng và đều đặn, kết hợp với việc kiểm soát môi trường sống của rệp và kiến. Điều này không chỉ giúp cây cà phê phát triển khỏe mạnh mà còn đảm bảo mùa vụ bội thu, giảm thiểu thiệt hại do dịch bệnh gây ra.